این پست در 3 بخش تنظیم شده است.بخش های دیگر را اینجا بخوانید:

بخش 1)  آلبوم تصویری آفات لوبیا

بخش 3) راهنمای جامع علف های هرز مزارع لوبیا

 

از عوامل مهمی که مانع افزایش تولید لوبیا می شوند، بیماری‏ های این محصول هستند که به گیاه خسارت وارد می کنند، جلوی رشد مناسب آن را می گیرند و در نهایت افت شدید محصول و تولید بذور نامرغوب از لحاظ کمّی و کیفی را در پی دارند. از جمله بیماری های مهم لوبیا، شامل بیماری های خاک زی، می توان به انواع پوسیدگی فوزاریومی ریشه، زردی فوزاریومی، پوسیدگی رایزوکتونیایی ریشه و پوسیدگی پیتیومی اشاره کرد. بیماری های شایع ویروسی هم عبارت اند از ویروس موزاییک معمولی لوبیا، ویروس موزاییک زردی لوبیا ، ویروس موزاییک خیار ، و بیماری سوختگی باکتریایی معمولی. مهم ترین این بیماری ها پوسیدگی فوزاریومی ریشه است. بذور آلوده و نامرغوب لوبیا اگر در فصول بعدی کاشته شوند، خود منبع اولیه آلودگی خواهند شد که به صورت ثانویه و از طریق فعالیت های مختلف کشاورزی و حشرات ناقل) در مورد عوامل ویروسی ) باعث گسترش بیماری در سطح مزرعه لوبیا می‏شوند. برای جلوگیری از خسارت و شیوع انواع بیماری های لوبیا به طور کلی از روش های شیمیایی و زراعی مختلفی استفاده می شود. در روش مبارزه شیمیایی از سموم مناسب برای ضدعفونی بذر قبل از کاشت استفاده می شود و در ادامه، بسته به نوع بیماری و مرحله رشدی، سموم اختصاصی مشخصی مصرف می‏شوند که نوع و مقدار آن بر اساس توصیه کارشناسان در هر منطقه تعیین می شود.

 

بخش اول: بیماری های مهم قارچی و باکتریایی

 

 

بیماری پوسیدگی فوزاریومی ریشه لوبیا در اکثر مناطق زیر کشت این محصول در دنیا وجود دارد. اولین نشانه های بیماری یک تا دو هفته بعد از کاشت به صورت خطوط باریک کشیده قرمز روی کالوس و ریشه گیاهچه های لوبیا ظاهر می شود. با پیشرفت بیماری لکه ها بزرگ تر می شوند و به هم می پیوندند و ممکن است تمام اندام های زیرزمینی گیاه از بین برود ( شکل 26).   با ازبین رفتن ریشه های اولیه، ممکن است قسمت پایین ساقه توخالی شود. گاهی بوته های بیمار با تولید ریشه های نا به جا به صورت ردیف عاری از هیپوکوتیل در نزدیک سطح خاک عکس العمل نشان می دهند. در این حالت این ریشه ها، رشد گیاه را تأمین می‏کنند و درصورتی که رطوبت سطح خاک کافی باشد، مقداری محصول تولید می کنند. بااین حال، تعداد غلاف در گیاه و اندازه بذر ممکن است کاهش یابد. اگر بیماری شدید باشد، بوته های آلوده کم رشد می‏شوند و برگ های اولیه این بوته ها قبل از بلوغ زرد می شوند و می ریزند. عامل پدید آمدن این بیماری، قارچ فوزاریوم است.

شکل 26) پوسیدگی فوزاریومی ریشه لوبیا

 

مدیریت بیماری پوسیدگی فوزاریومی ریشه لوبیا

1.      کشت لوبیا در خاک با زهکشی مناسب.

2.    کوددهی و آبیاری کافی اگرچه تأثیر مستقیمی بر افزایش یا کاهش بیماری در مزرعه ندارد، اما چون موجب تولید بوته های قوی می شود، از ابتلای بوته های لوبیا به بیماری کاسته می شود.

3.    تناوب زراعی با محصولات غیرحساس.

4.   کشت لوبیا بر روی پشته ها و خاک دهی پای بوته ها موجب افزایش تولید ریشه های نابجا و کاهش خسارت می شود.

5.  جلوگیری از کوبیدگی خاک مزرعه تأثیر زیادی در جلوگیری از پوسیدگی ریشه لوبیا دارد.

6.    مقاومت ارقام مختلف لوبیا به بیماری پوسیدگی فوزاریومی متفاوت است و کاربرد ارقام مقاوم می تواند در کاهش بیماری و خسارت ناشی از آن مؤثر باشد.

7.    مبارزه شیمیایی مؤثری علیه این بیماری وجود ندارد، اما ضدعفونی بذر یا سم پاشی ردیف های کشت بلافاصله پس از کاشت لوبیا با قارچ کش هایی نظیر بنومیل، تیرام و کپتافول ممکن است در کاهش خسارت تأثیر داشته باشد.

8.  تحقیقات نشان داده است که مصرف بعضی علف کش ها مثل ترفلان ( تریفلورالین )، بازاگران ( بنتازون ) و حشره کش متاسیستوکس رشد قارچ عامل بیماری را تحریک می کند. در استفاده از سموم فوق در مزارع آلوده باید دقت کنید.

بیماری زردی فوزاریومی از بیماری های مهم لوبیا در دنیاست. نشانه های اولیه شامل زردی خفیف و پیری برگ های پایینی گیاه است ( شکل 27 ).   سپس نشانه های رنگ پریدگی به سمت برگ های بالایی بوته پیشرفت می کند. با پیشرفت بیماری، برگ ها به طور فزاینده ای زرد می شوند و سرانجام به رنگ زرد روشن درمی آیند( شکل 28).   اگر بوته های جوان آلوده شوند، کم رشد می مانند. بافت آوندی در تمام گیاه معمولا به رنگ قهوه ای مایل به قرمز در می آید. عامل بیماری زردی لوبیا، یک نوع قارچ خاک زی ست. آلودگی از راه زخم های ریشه و هیپوکوتیل وارد می شود و از طریق بافت آوندی منتقل می شود و موجب رنگ پریدگی و ریزش برگ ها می شود.

شکل 27)  زردی و پژمردگی برگ های پایینی

شکل 28)  نشانه های زردی فوزاریومی لوبیا

مدیریت بیماری زردی فوزاریومی

روش های مبارزه با این بیماری تقریباً شبیه به بیماری پوسیدگی فوزاریومی ریشه لوبیاست.

پوسیدگی ریزوکتونیایی ریشه لوبیا یک بیماری شایع در مناطق زیر کشت لوبیا در دنیا و از نظر اقتصادی مهم ترین بیماری لوبیاست. بسته به نوع تناوب زراعی، ارقام لوبیای مورد کشت، مدیریت اقتصادی و اقلیم منطقه، بیماری ریزوکتونیایی می تواند مهم تر و خسارت زاتر از بیماری فوزاریمی باشد. لکه های فرورفته قهوه ای مایل به قرمز روی هیپوکوتیل و ریشه ها از مشخصات بارز در مراحل اولیه رشد و توسعه بیماری است ( شکل 29 ). با پیشرفت بیماری، زخم ها بزرگ می شوند و به هم می رسند که نتیجه اش کاهش رشد است. اگر بیماری شدید باشد، ممکن است باعث مرگ بوته شود.

عامل این بیماری یک قارچ خاک زی است. گیاهچه ها و گیاهان جوان به شدت حساس هستند، درحالی که در بوته های مسن تر این بیماری به ندرت اتفاق می افتد.

شکل 29) نشانه های پوسیدگی ریزوکتونیایی روی ساقه لوبیا

مدیریت بیماری پوسیدگی ریزوکتونیایی ریشه لوبیا

1. شخم عمیق پس از برداشت.

2. کاشت و کاربرد ارقام مقاوم ( ارقام لوبیا قرمز گلی و لوبیاچیتی بهمن از مقاوم ترین ارقام در مقابل این بیماری گزارش شده است).

3. کشت کم عمق بذر ( عمق حداکثر 3 تا 5 برابر طول بذر )

4. تناوب کشت با محصولات غیرحساس مثل گندم، ذرت و جو

5. تأخیر در زمان کشت ( بسته به تراکم مناسب بذر، نوع سامانه آبیاری و رقم لوبیا و وضعیت عملیات خاک ورزی اولیه و ثانویه نباید میزان تأخیر در کاشت از 10 روز تا  2 هفته بیش تر باشد(.

بیماری سوختگی باکتریایی معمولی یکی از بیماری های مهم لوبیا در سراسر جهان است. این بیماری در سال1377  و برای اولین بار در ایران از استان مرکزی گزارش شد. نشانه های بیماری ابتدا به صورت لکه های آب سوخته روی برگ ظاهر می شود، سپس این نقاط می سوزند و هاله زردرنگی آن ها را احاطه می کند ( شکل 30). نشانه های بیماری روی ساقه به صورت لکه های تیره و روی غلاف به صورت لکه های مدور قرمز تیره مشاهده می شود ( شکل 31). این بیماری باعث تغییر رنگ بذرهای لوبیا می شود. عامل این بیماری یک نوع باکتری است که در شرایط مساعد می تواند تا  80 درصد محصول را نابود کند.

 بیماری سوختگی معمولی لوبیا غالباً در شرایط گرم و مرطوب یا در مزارع موجود در مناطق گرم شایع است که با سیستم بارانی آبیاری می شوند. باکتری در بذر، بقایای گیاهی و علف های هرز قادر به زمستان گذرانی است.

شکل 30)  نشانه های سوختگی باکتریایی در لوبیا

شکل 31) نشانه های سوختگی باکتریایی در غلاف لوبیا

مدیریت بیماری سوختگی باکتریایی معمولی

1.       استفاده از کاشت و کاربرد بذر سالم.

2.     ضدعفونی بذر با سموم باکتری کش نظیر سموم مسی باعث کشته شدن باکتری های سطح بذر می‏شود اما روی باکتری های درون بذر تأثیری ندارد

3.    استفاده از ارقام مقاوم

4.      تناوب زراعی با محصولاتی نظیر گندم، جو، سورگوم و آفتابگردان حداقل به مدت 2 تا 3 سال.

5.     شخم عمیق پس از برداشت.

6.     مبارزه با علف های هرز داخل و حاشیه مزرعه.

7.     وارد نشدن به مزرعه زمانی که بوته ها مرطوب هستند.

8.     در صورت وجود آلودگی یا سابقه آلودگی، از سیستم آبیاری بارانی استفاده نشود.

9.     چنانچه هدف از کشت لوبیا تهیه بذر باشد، باید بذر عاری از آلودگی باشد و از کاشت بذور مزرعه آلوده برای سال آتی پرهیز شود. همچنین مزرعه در محلی انتخاب شود که سابقه آلودگی نداشته باشد.

 

بخش دوم: بیماری های مهم ویروسی لوبیا

 

لوبیا به طور طبیعی میزبان تعداد زیادی از ویروس های گیاهی است. بیمارگرهای ویروسی لوبیا در شرایط مناسب می توانند خسارت زا باشند. اغلب آن ها در طبیعت توسط حشرات ناقل منتقل می شوند و انتشار می یابند. بیماری های ویروسی لوبیا غالباً در محیط های گرم، نیمه گرم و خشک ( شرایط مناسب فعالیت حشرات ناقل ) فراوان اند و به صورت خسارت زا ظاهر می شوند.

شکل 32)  نشانه های ناشی از آلودگی های ویروسی در لوبیا ( موزاییک شدید )

 

شکل 33)  لوبیای آلوده به ویروس موزاییک طلایی لوبیا

شکل 34) لوبیای آلوده به ویروس پیچیدگی بوته لوبیا

 

از جمله مهم ترین روش های پیشگیری و کنترل بیمارگرهای ویروسی لوبیا عبارتند از استفاده از بذور سالم و گواهی شده، به کار گیری ارقام مقاوم و همچنین کنترل ناقلان این ویروس ها.

 از دیگر عوامل ویروسی مهم آلوده کننده لوبیا، ویروس های دوقلو  هستند. دامنه میزبانی این ویروس ها وسیع است و خسارت اقتصادی بالایی در محصولات مهم از جمله لوبیا ایجاد می کنند. میزان خسارت این ویروس ها بسته به تعداد گیاهان آلوده و سن گیاهان، در هنگام آلودگی 20 تا 100 درصد است. این ویروس ها از بیمارگرهای مهم و اقتصادی لوبیا در مناطق گرمسیری، نیمه گرمسیری و تا حدودی معتدل هستند.

پوتی ویروس ها توسط شته ها و شیره آلوده به گیاهان سالم منتقل می شوند. پوتی ویروس های مهم بیماری زا در لوبیا عبارتند از:

ویروس موزاییک معمولی و نکروز لوبیا

ویروس موزاییک زردی لوبیا

ویروس موزاییک خیار

ویروس برگ قاشقی لوبیا ( لوله ای شدن برگ لوبیا )

 

ویروس موزاییک معمولی لوبیا و ویروس موزاییک معمولی نکروتیک لوبیا از مهم ترین و شایع ترین بیماری های ویروسی لوبیا هستند و تقریباً در تمام مناطق کشت لوبیا وجود دارند. ارقام مختلف لوبیا در پی آلودگی به این ویروس حساسیت های مختلفی از خود بروز می دهند. ویروس از طریق فعالیت حشرات ناقل شته ها در سطح مزرعه پراکنده می شود و باعث گسترش بیماری می‏ شود.

نشانه های بیماری ویروس موزاییک معمولی لوبیاا شامل لکه های زرد در متن برگ ( موزاییک )، سوختگی و ایجاد لکه های موضعی و بدشکلی، نکروز ساقه گیاه و سرشاخه در ارقام به شدت حساس و حلات برگشتگی برگ در اندام های هوایی بوته است ( شکل های 32 و 33 ). این دو ویروس بذرزاد هستند و توسط شته ها در مزرعه منتقل می شوند ( شکل 34 ).

مدیریت بیماری ویروس موزاییک معمولی لوبیا

• کاربرد و کاشت بذر سالم
• استفاده از ارقام مقاوم ( ارقام شکوفا و پاک نسبت به این ویروس مقاوم‏اند )

 

 

شکل 35)  نشانه های موزاییک روی لوبیاقرمز محلات آلوده به ویروس موزاییک معمولی لوبیا

 

شکل 36) نشانه های اختالل رشد در لوبیا قرمز محلات آلوده به ویروس موزاییک معمولی

شکل 37)  راست: بذرهای گیاهان آلوده به ویروس موزاییک معمولی؛ چپ: بذرهای گیاهان سالم

شکل 38)  ویروس موزاییک معمولی لوبیا با نشانه های موزاییک و تیره و روشن شدن رگ برگ ها

ادامه شکل 38)  پیچیدگی و قاشقی شدن برگ ها

نشانه های این بیماری بسته به رقم لوبیا، زمان آلودگی و شرایط محیطی ممکن است متفاوت باشد. نشانه های بیماری معمولا به صورت نقاط زرد کوچک روی برگ ظاهر می شوند و به تدریج این نقاط بزرگ می شوند. بوته های آلوده کم رشد و بدشکل می شوند ( شکل های 39 و 40 ). این ویروس توسط شته ها منتقل می شود و از طریق بذر منتقل نمی شود.

مدیریت بیماری ویروس موزاییک زردی لوبیا

• مبارزه با شته های ناقل ویروس
• کاشت و کاربرد ارقام مقاوم ( لوبیا رقم پاک نسبت به این ویروس مقاوم است )
• عایت تناوب زراعی
• حذف علف های هرز مزارع لوبیا

شکل 39)  زردی برگ لوبیا در اثر آلودگی به ویروس موزاییک زردی لوبیا

شکل 40 )  زردی برگ لوبیا در اثر آلودگی به ویروس موزاییک زردی لوبیا

نشانه های بیماری شامل مشاهده لکه های زرد در برگ، ضخیم و روشن شدن رگ برگ ها، پیچیدگی و سوختگی حاشیه برگ ها و بدشکل شدن غلاف هاست ( شکل های 41 ، 42 و 43 ). این ویروس از طریق بذر، روش های مکانیکی و شته ها منتقل می شود. انتقال این ویروس ها توسط حشرات به روش غیرپایا صورت می گیرد.

 

مدیریت بیماری ویروس موزاییک خیار

• کاربرد بذر سالم
•  رعایت تناوب زراعی
•  رعایت فاصله کشت بین لوبیا و کدوییان
• . مبارزه با شته های ناقل ویروس
• کاشت و کاربرد ارقام مقاوم ( ارقام لوبیا، پاک و درسا نسبت به این ویروس مقاوم‏اند ).

شکل 41 )  خسارت ناشی از آلودگی لوبیا به ویروس موزاییک خیار

شکل 42 )  نشانه های ناشی از آلودگی لوبیا به ویروس موزاییک خیار

شکل 43 ) نشانه های ناشی از آلودگی لوبیا به ویروس موزاییک خیار

ویروس برگ قاشقی لوبیا از ویروس های مهم لوبیا با دامنه میزبانی وسیع است. این ویروس می تواند تعداد زیادی از علف های هرز خانواده لگومینوز را نیز آلوده کند. در اکثر نقاط ایران وجود دارد. در صورت بروز استرین شدید ویروس بر روی رقم حساس، گاهی خسارت در برخی حبوبات تا حدود 80 تا  90 درصد برآورد شده است.

نشانه های بیماری ویروس برگ قاشقی لوبیا ( لوله ای شدن برگ لوبیا )

نشانه های ابتلا به این ویروس عبارت اند از زردی عمومی گیاه، قاشقی شدن برگ ها، ترد و شکننده شدن برگ ها، توقف رشد گیاه ( شکل های 44 و 45 ) ، لکه‏های نکروز روی برگ ها و گاهی مرگ بوته لوبیا.

مشخصات ویروس برگ قاشقی لوبیا 

فعالیت ویروس در آوند آبکش است و روی علف های هرز میزبان و حبوباتی که به طور متناوب کشت می شوند، دوام می آورد و در نتیجه چرخه بیماری ادامه می یابد. از میزبان های آن باقلا موشی ( نوعی علف هرز ) ، باقلا، یونجه باغی، نخود، نخودفرنگی، لوبیا و عدس را می توان نام برد. گیاه یونجه به دلیل چندساله بودن، یکی از کانون های دائمی این ویروس است. بیش ترین خسارت در اواخر زمستان به سبب افزایش جمعیت شته ناقل است.

شکل 44 ) لوبیا آلوده به ویروس برگ قاشقی لوبیا

شکل 45) لوبیا آلوده به ویروس برگ قاشقی لوبیا با نشانه های زردی رگ برگی، پیچیدگی برگ و توقف رشد جوانه انتهایی

مدیریت بیماری ویروس برگ قاشقی لوبیا ( لوله ای شدن برگ لوبیا )

استفاده از ارقام مقاوم، حذف علف های هرز در حاشیه مزرعه، اجتناب از تداوم چرخه عمر ویروس با نکاشتن مداوم حبوبات، و تنظیم تاریخ کاشت از جمله راهکارهای مدیریت این بیماری هستند.

 

منابع در انتهای بخش 3 درج خواهد شد.