راهنمای جامع علف های هرز مزارع لوبیا

این پست در 3 بخش تنظیم شده است.بخش های دیگر را اینجا بخوانید:

آلبوم تصویری آفات لوبیا

آلبوم تصویری بیماری های لوبیا

در دنیا حدود 250 هزار گونه گیاهی وجود دارد که حدود 3 درصد آن ها یا به عبارتی حدود 8 هزار گونه قادرند رفتار علف هرزی از خود بروز دهند. البته از این 8 هزار گونه، فقط 200 تا 250 گونه در اراضی کشاورزی گاهی به صورت مشکل ساز ظاهر می شوند. تولید بذر فراوان، استقرار جمعیت سریع، خفتگی بذر، ماندگاری طوالنی مدت در خاک، سازگاری برای پراکنش، ساختارهای تکثیر رویشی و توانایی اشغال مناطق دست خورده از جمله ویژگی های بارز علف های هرز است که آن ها را از سایر گیاهان متمایز می سازد و به بقاء و افزایش جمعیت آن ها در اراضی کشاورزی کمک می‏ کند.

علف هرز نتیجه فراهم بودن منابع و پاسخ طبیعت به خلا موجود در مدیریت زراعی است. یک بوته علف هرز سلمه تره گاهی قادر به تولید بیش از نیم میلیون بذر است. این موضوع گویای توانایی بسیار بالای علف های هرز در آلوده سازی اراضی زراعی است. علف های هرز ضمن داشتن توانایی تولید بذر زیاد، به دلیل برخورداری از ویژگی خفتگی بذر، دارای ماندگاری بالایی نیز در خاک هستند. اکثر علف های هرزِ چندساله علاوه بر توانایی تولید بذر، دارای اندام های تکثیر رویشی نیز هستند. تراکم حدود 100 هزار بذر در هر مترمربع خاک زراعی گویای ظرفیت عظیم علف های هرز برای تداخل در عملیات کشاورزی است. جمعیت علف های هرز ایستا نیست، بلکه پویاست. بدین معنا که توانایی سازگاری و انطباق با شرایط را دارا هستند. اصرار به کاربرد یک راهکار کنترلی سبب حذف گونه ها یا بوته های حساس و تغییر جمعیت به سمت غالبیت گونه ها یا بوته های مقاوم می شود. ازاین رو شایسته است که با بهره گیری مستمر از راهکارهای متنوع، از غالب شدن گونه یا بیوتیپ خاصی جلوگیری شود.

علف های هرز برای تصاحب نور، آب و عناصر غذایی به شدت با لوبیا رقابت می کنند. تداخل علف های هرز کاهش چشمگیر عملکرد لوبیا را در پی دارد. ضعف لوبیا در رقابت با علف های هرز گویای اهمیت مدیریت علف های هرز در فرایند تولید این محصول است. از سوی دیگر، حضور علف های هرز عملیات برداشت محصول را نیز دشوار می سازد.

اتکای صرف به روش های مکانیکی یا عملیات طاقت فرسای وجین دستی برای کنترل علف های هرز سبب کاهش رغبت کشاورزان به کشت حبوبات می شود. این در حالی است که کشت حبوبات علاوه بر اهمیت ذاتی خود از نظر تأمین پروتئین سالم گیاهی، از نظر پایداری نظام های زراعی نیز واجد اهمیت است.

شناسایی علف های هرز

شناسایی علف های هرز اولین گام برای کنترل آن می باشد. در واقع شناخت علف هرز نیمی از راه مدیریت آن هاست.تصاویر دانه رست برخی از مهم ترین علف های هرز مزارع لوبیا در کشور در شکل های 46 تا 51 نشان داده شده است.

به طور معمول دو موج اصلی رویش علف های هرز یکی هم زمان با رویش گیاه زراعی و دیگری حدود 10 روز بعد از آن اتفاق می افتد. این موج های رویشی ابتدای فصل، عمده رویش علف های هرز طی فصل رشد را به خود اختصاص می دهند. البته موج نهایی رویش در اواخر فصل رشد نیز مشکلاتی برای عملیات برداشت به وجود می آورد.

انواع علف های هرز

بر اساس طول دوره زندگی، علف های هرز به 3 دسته یک ساله، دوساله و چندساله تقسیم می شوند. علف های هرز یک ساله دوره زندگی خود را از بذر تا بذر، در مدت یک سال یا کم تر کامل می کنند. علف های هرز یک ساله به دو گروه زمستانه و تابستانه تقسیم می شوند. علف های هرز یک ساله زمستانه مانند خردل وحشی و یولاف وحشی معمولا در پاییز یا زمستان جوانه می زنند، در طول فصل بهار رشد می کنند و پس از تشکیل دانه، در اوایل تابستان از بین می روند. علف های هرز یک ساله تابستانه نظیر تاج خروس و سلمه تره در بهار جوانه می زنند، در طول تابستان رشد می‏کنند، در فصل پاییز به بذر می نشینند و قبل از فرارسیدن سرما از بین می روند.

دوره زندگی علف های هرز دوساله بیش از یک سال و کم تر از دو سال است. در مورد علف های هرز دوساله اولین مرحله رشدی از تشکیل دانه رست تا حالت رزت ادامه می یابد و پس از طی یک دوره سرما، رشد رویشی مجدداً آغاز می شود و پس از گل دهی و تشکیل بذر، گیاه از بین می رود.

طول دوره زندگی علف های هرز چندساله بیش از دو سال است و ممکن است قبل از مرگ چندین بار تولیدمثل کنند. تجدید رشد رویشی در هر سال از اندام های تکثیر رویشی از ویژگی های علف های هرز چندساله است. علف های هرز چندساله به دو دسته چندساله ساده و چندساله خزنده تقسیم می شوند. تولیدمثل علف های هرز چندساله علفی ساده نظیر گل قاصد و بارهنگ منحصراً از طریق بذر است و معمولا تکثیر رویشی( غیرجنسی ) ندارند. در خصوص علف های هرز چندساله علفی خزنده مانند پیچک صحرایی، قیاق و اویارسلام، پس از سپری شدن سرمای زمستان، از اندام های تکثیر غیرجنسی مانند ریزوم، غده، استولون، پیاز، کورم و ریشه، ساختارهای جدیدی به وجود می آید. البته این گیاهان از طریق بذر نیز تولیدمثل می‏کنند.

توق و تاج خروس وحشی و سلمه تره و خرفه مهم ترین علف های هرز یک ساله پهن برگ، سوروف و ارزنی مهم ترین علف های هرز یک ساله باریک برگ، و پیچک صحرایی و اویارسلام و قیاق و پنجه مرغی مهم ترین علف های هرز چندساله مزارع لوبیای کشور هستند.یک ساله های پهن برگ شایع ترین علف های هرز مشکل ساز مزارع لوبیا هستند.

پیچک صحرایی، تاج خروس وحشی، کنف وحشی، سلمه تره، قیاق، خرفه، شیرین بیان، توق، ارزنی، سوروف، عروسک پشت پرده یک ساله، گوش بره، خارخسک و آفتاب پرست به ترتیب مهم ترین علف های هرز مزارع لوبیا در استان لرستان هستند. تاج خروس وحشی، سلمه تره، داتوره، سوروف، تاجریزی و شیرتیغک از جمله علف های هرز مهم مزارع لوبیا در استان مرکزی هستند. تاج خروس وحشی، سلمه تره، پیچک صحرایی، شیرشیرک، کاهوی خاردار، علف هفت بند، خرفه، ارزنی، تاجریزی، شیر تیغک، قیاق، شنگ و توق در شمار مهم ترین علف های هرز مزارع لوبیا در استان زنجان هستند. تاج خروس وحشی، ازمک، سلمه تره، کنگر صحرایی، پیچک صحرایی، سوروف، پنیرک، خرفه، ارزنی، تاجریزی و خارخسک از جمله علف های هرز مهم مزارع لوبیا در استان اصفهان هستند. تاج خروس وحشی، سلمه تره، پیچک صحرایی، شیرتیغک و شنگ از جمله علف های هرز مهم مزارع لوبیا در استان چهارمحال و بختیاری به شمار می روند ( شکل های 46 تا 51).

جدول 1) فهرست علف های هرز مهم مزارع لوبیا در ایران

ادامه جدول 1) فهرست علف های هرز مهم مزارع لوبیا در ایران

شکل 46) علف هرز سلمه تره ( بالا )، گاوپنبه (وسط )، تاج خروس (پایین)

شکل 47) علف هرز گوش بره ( بالا )، خارلته ( وسط )، پیچک صحرایی ( پایین )

شکل 48) علف هرز خردل وحشی (بالا )، تاتوره ( وسط )، سوروف (پایین)

شکل 49) علف هرز کنف وحشی ( بالا )، گاو چاق کن (وسط( ،عروسک پشت پرده (پایین)

شکل 50) علف هرز خرفه ( بالا )، تاجریزی ( وسط )، شیرتیغی (پایین)

شکل 51) علف هرز خارخسک (بالا)، توق ( وسط)، پنیرک (پایین)

خسارت علف های هرز

عملکرد لوبیا به طور کاملا چشمگیری تحت تأثیر رقابت علف های هرز قرار می گیرد، به طوری که اگر علف های هرز کنترل نشوند، عملا مزرعه قابل بهره برداری نیست. تداخل علف های هرز باعث کاهش عملکرد و کیفیت محصول لوبیا می شوند. تراکم زیاد علف های هرز باعث افزایش رطوبت درون تاج پوشش گیاهی و کاهش جریان هوا و به تبع آن افزایش احتمال شیوع بیماری های گیاهی می شود. علف های هرز سبز در مرحله برداشت محصول موجب افزایش طول مدت خشک شدن محصول در سطح مزرعه می شوند و بدین ترتیب کاهش عملکرد ناشی از ریزش و افزایش احتمال وقوع بیماری را در پی دارند.

بسته به شدت تداخل علف های هرز و ویژگی های کشت لوبیا، دوره بحرانی تداخل علف های هرز متغیر است. به طور معمول دوره بحرانی تداخل علف های هرز در کشت لوبیا از زمان ظهور دومین سه برگچه ای تا مرحله گل‏دهی ( دوره زمانی 20 تا 40 روز پس از کاشت ) است. دوره بحرانی کنترل علف های هرز زمانی است که برای جلوگیری از کاهش عملکرد گیاه زراعی، کنترل علف های هرز طی آن دوره ضروری است.

تاریخچه مدیریت علف های هرز مزارع لوبیا

تا پیش از معرفی علف کش ها برای کنترل شیمیایی علف های هرز، از وجین دستی و روش های مکانیکی ( مانند استفاده از کولتیواتور ) برای کنترل علف های هرز مزارع لوبیا استفاده می شد. با شروع عصر جدید ، علف کش هایی مانند دینوزب کلروپروفام برای کنترل علف های هرز مزارع لوبیا معرفی شدند.

امروزه در مدیریت آفات گیاهی، تلفیقی از روش های مختلف به کار گرفته می شوند. این رویکرد (( مدیریت تلفیقی علف های هرز )) نام دارد. در واقع مدیریت تلفیقی علف های هرز چهار راهبرد را به طور تلفیقی به کار می گیرد که عبارتند از : الف) عملیات پیشگیری، ب)مدیریت زراعی، ج)کنترل مکانیکی و د)کنترل شیمیایی.

عملیات پیشگیرانه

رعایت بهداشت زراعی به منظور جلوگیری از ورود و پراکنش علف‏های هرز در سطح مزرعه راهکاری پیشگیرانه است. پیشگیری در واقع ساده ترین و کم هزینه ترین روش مدیریت علف های هرز است. باد، آبیاری، دام و انسان سبب پراکنش بسیاری از علف های هرز می شوند. در زیر به چند راهکار پیشگیرانه برای جلوگیری از شیوع علف های هرز اشاره شده است:

از بذور گواهی شده عاری از علف هرز استفاده شود.
ادوات شخم، کاشت و برداشت باید برای جلوگیری از انتشار بذور علف های هرز پیش از ورود به مزرعه پاک سازی شوند.
برای جلوگیری از ورود بذور علف های هرز همراه کودهای حیوانی، از کود پوسیده استفاده شود.
آب آبیاری منبع بالقوه ای برای ورود بذر علف هرز به مزارع است. علف های هرز حاشیه مزارع و کنار جوی ها و نهرهای آبیاری باید برای جلوگیری از ورود بذور علف های هرز به داخل مزرعه کنترل شوند.
برای شناسایی لکه های علف هرز مهاجم یا مقاوم به علف کش به طور مستمر مزرعه را بررسی کنید.
برای کنترل لکه های کوچک علف هرز از تیمار لکه ای علف کش یا وجین دستی پیش از به بذرنشینی علف‏های هرز استفاده شود.

مدیریت زراعی

تناوب زراعی

بهره گیری از گیاهان زراعی با توان رقابت بالا از قبیل غلات و یونجه در کنار لوبیا در تناوب زراعی در پیشگیری و کاهش شکل گیری جمعیت های علف هرز مشکل ساز در کشت لوبیا سودمند است. در مقابل، نظام تک کشتی به شکل گیری جمعیت های علف هرز سازگار با کشتِ مرتبط منجر می شود. کنترل علف های هرز کشیده برگ مانند جودره، گندم وحشی، چچم، چاودار و خونی واش در کشت غلات دشوار است؛ اما کنترل علف های هرز کشیده برگ در کشت های پهن برگ با استفاده از باریک برگ کش های انتخابی مخصوص کشت های پهن برگ به سهولت امکان پذیر است. عکس این مسئله درباره آلودگی علف های هرز پهن برگ در کشت غلات نیز صادق است. علف های هرز پهن برگ در کشت غلات به سهولت قابل کنترل هستند، اما در کشت محصولات پهن برگ ممکن است علف کش انتخابی مناسبی برای کنترل آن ها در دسترس نباشد.

توان رقابت گیاه زراعی

چهار یا پنج هفته اول پس از رویش لوبیا، دوره بحرانی کنترل علف های هرز این محصول است. طی دوره بحرانی، جلوگیری از رقابت علف های هرز برای حصول حداکثر عملکرد محصول ضروری است. با بسته شدن تاج پوشش گیاه زراعی، رشد علف های هرزِ دیر رویش یافته دچار نقصان می شود. برای به حداقل رساندن خسارت علف های هرز در مزارع لوبیا، ضروری است که مزرعه تا حدود شش هفته پس از کاشت عاری از علف هرز باشد.

توجه به عوامل زراعی از قبیل حاصل خیزی خاک، آبیاری، کنترل آفات و بیماری ها بر توان رقابت گیاه زراعی تأثیرگذار است. نحوه کاربرد کودها، تراکم کاشت، فاصله و آرایش ردیف های کاشت، زمان بندی عملیات خاک ورزی و آبیاری بر توان رقابت گیاه زراعی تأثیر می گذارند.

کود دهی

برای تعیین نوع و مقدار کود مورد نیاز از آزمون خاک استفاده کنید. جای گذاری بهینه کودها باعث سهولت دسترسی برای گیاه زراعی و کاهش سطح فراهم بودن برای علف های هرز می شود. کاربرد نواری کودها در نزدیکی ردیف کاشت گیاه زراعی در مقایسه با پخش سراسری کودها سبب سهولت دسترسی برای گیاه زراعی و محدودیت دسترسی برای علف های هرز می شود.

کاشت

در کاشت گیاهان زراعی از حداکثر مقدار بذر توصیه شده برای هر رقم استفاده شود. فواصل ردیف کم تر و فاصله یکنواخت بذور روی ردیف های کاشت و قرارگیری بذور در عمق کاشت مناسب می تواند زمینه رویش سریع تر گیاه زراعی و قرارگیری آن در موضع رقابتی قوی تر برای جذب منابع رقابتی از قبیل عناصر غذایی، نور و فضا را فراهم آورد.

در انتخاب ارقام گیاهان زراعی از ارقام رقابتی با توانایی جوانه زنی و استقرار سریع استفاده شود. ارقام رشد نامحدود توانایی ایجاد تاج پوشش گسترده تری دارند و بنابراین در مقایسه با ارقام رشد محدود از توان رقابت بیش تری در مقابل علف های هرز برخوردارند.

آبیاری

آبیاری پیش کاشت( هیرم کاری یا ماخار ) سبب فراهم شدن رطوبت مورد نیاز برای جوانه زنی بذور علف هرز و همچنین فعال سازی علف کش های به کاررفته در خاک می شود. بهره گیری از سامانه های نوین آبیاری از قبیل نوار تیپ در کشت لوبیا، ضمن صرفه جویی در مصرف آب، در مقایسه با روش های سنتی آبیاری غرقابی می تواند موجب کاهش رویش علف های هرز شود.

کنترل مکانیکی

کنترل مکانیکی علف های هرز هنوز هم ابزار مهمی برای مدیریت علف های هرز مزارع لوبیا محسوب می شود. عملیات خاک ورزی پیش از کاشت قادر به کنترل علف های هرز زودتر رویش یافته است و معمولا با کاربرد علف کش های پیش کاشت قابل تلفیق است.

بعد از کاشت و پیش از رویش دانه رست های لوبیا می توان از عملیات دندانه زنی )هرس زنی( برای کنترل دانه رست های علف های هرز بهره گرفت. بعد از رویش لوبیا می توان از یک یا دو مرحله کولتیواتورزنی برای کنترل علف های هرز بین ردیف های کاشت استفاده کرد. البته برخی علف های هرز )به خصوص در صورت کم بودن تراکم کاشت گیاه زراعی( با رویش دیرهنگام در اواخر فصل رشد می توانند مشکل ساز شوند.

کنترل شیمیایی

با وجود برخی مشکلات زیست محیطی که برای علف کش ها ذکر شده است، این ترکیبات هنوز هم از اجزای مهم مدیریت تلفیقی علف های هرز هستند. در ایران تاکنون 5 علف کش تری فلورالین، اتال فلورالین، کلرتال دی متیل، ای پی تی سی و بنتازون برای کنترل علف های هرز لوبیا به ثبت رسیده است( جدول 2 ). این در حالی است که طیف وسیع تری از علف کش ها و البته در تلفیق با سایر روش های مدیریتی برای کنترل علف های هرز مزارع لوبیا قابل استفاده است( جدول 2 ).

جدول 2 ) علف کش های ثبت شده برای کنترل علف های هرز مزارع لوبیا در ایران

انتخاب علف کش مناسب برای کنترل گونه های علف هرز موجود در سطح مزرعه بسیار مهم است. علف کش پیش کاشت باید بر اساس اطلاع دقیق از فلور علف هرز مزرعه در سال های پیشین انتخاب می شود؛ اما علف کش پس رویشی بر مبنای جمعیت علف هرز رویش یافته در کشت سال جاری انتخاب می شود. به طور معمول کاربرد علف کش های پیش کاشت و پیش رویشی قادر به کنترل علف های هرز طی 4 تا 6 هفته اول بعد از کاشت لوبیا هستند.

(( تری فلورالین )) (ترفلان) پرکاربردترین علف کش برای کنترل علف های هرز مزارع لوبیا در کشور است. تری فلورالین قادر به کنترل علف های هرز باریک برگ و برخی پهن برگ های یک ساله است. تری فلورالین نسبت به تجزیه نوری در برابر آفتاب بسیار حساس است و باید بعد از کاربرد سریعاً با خاک مخلوط شود.

(( بنتازون )) تنها علف کش پس رویشی ثبت شده است که طی سالیان متمادی برای کنترل پس رویشی علف های هرز پهن برگ مزارع لوبیای کشور استفاده می شود. بنتازون عمدتاً روی علف های هرز کوچک در مراحل اولیه رشد مؤثر است؛ ازاین رو کاربرد آن در مراحل اولیه رشد علف های هرز ( 3 تا 4 برگی علف های هرز ) برای رسیدن به سطح کنترلی مناسب ضروری است. در زمان کاربرد بنتازون، لوبیا باید از مرحله توسعه کامل اولین سه برگچه ای عبور کرده باشد. برای بهبود کنترل علف های هرزی از قبیل گاو پنبه می توان از نیتروژن مایع یا سولفات آمونیوم همراه بنتازون استفاده کرد. در صورت حضور علف هرز سلمه تره از مخلوط روغن های گیاهی همراه بنتازون استفاده شود. برای استمرار اثرات کنترلی می توان از کاربرد تقسیطی بنتازون همراه با روغن های گیاهی استفاده کرد. مرحله اول کاربرد درزمان ارتفاع 5/2 سانتی متری علف های هرز و مرحله دوم 10 تا 14 روز پس از آن توصیه می شود.

بررسی ها نشان می‏ دهد که کاربرد پیش کاشت، پیش رویشی و پس رویشی علف کش (( ایمازتاپیر )) ( پرسویت ) فاقداثرات گیاه سوزی پایدار روی لوبیاست. البته مقدار کاربرد علف کش ایمازتاپیر در کشت لوبیا باید در حدی باشد که برای کشت بعدی در تناوب زراعی محدودیتی ایجاد نکند. کاربرد ایمازتاپیر ممکن است سبب تأخیر در رسیدگی محصول شود. شایان ذکر است که تحمل ارقام لوبیا در برابر این علف کش متفاوت است.

علف کش های ثبت شده در ایران برای کنترل علف های هرز لوبیا از ریسک مقاومت متوسطی برخوردارند. این امر گویای ضرورت به کارگیری راهکارهای غیرشیمیایی در قالب نظام مدیریت تلفیقی و همچنین استفاده مناسب از علف کش هایی با نحوه عمل متفاوت برای جلوگیری از بروز مقاومت یا به تأخیرانداختن آن است.

((ایمازتاپیر))، (( پندیمتالین)) ، ((آلاکلر)) ، (( اس متولاکلر)) و مخلوط ((ایمازتاپیر+پندیمتالین)) از جمله علف کش هایی هستند که در کشورهای دیگر به صورت پیش کاشت آمیخته با خاک برای کنترل علف های هرز مزارع لوبیا استفاده می شوند. علف کش های مذکور عمدتاً در کنترل علف های هرز باریک برگ یک ساله کارآمد هستند. اکثر این علف کش های پیش کاشت در کنترل علف های هرز پهن برگ یک ساله تاج خروس، سلمه تره و تاجریزی نیز از کارایی مناسبی برخوردارند(جدول 3).

(( فومسافن ))، (( ایمازتاپیر ))، (( هالوسولفورون ))، (( دی متان آمید )) و (( اس متولاکلر )) از جمله علف کش هایی هستند که در کشورهای دیگر برای کنترل پیش رویشی علف های هرز مزارع لوبیا استفاده می شوند( جدول 4).

طیف وسیعی از علف کش ها از قبیل (( فومسافن ))، (( ایمازاموکس ))، (( ایمازتاپیر ))، (( اسیفلورفن )) و مخلوط های (( ایمازاموکس+بنتازون )) و (( فومسافن + بنتازون )) برای کنترل پس رویشی علف های هرز پهن برگ مزارع لوبیا در کشورهای مختلف مصرف می شوند. اکثر علف کش های رایج مورد استفاده برای کنترل علف های هرز باریک برگ از قبیل (( کلتودیم ))، (( کوییزالوفوپ پی اتیل ))، (( فلوآزیفوپ پی بوتیل )) و (( ستوکسیدیم )) نیز برای کنترل علف های هرز باریک برگ مزارع لوبیا قابل استفاده هستند.

بر اساس بررسی ها کاربرد مخلوط دوزهای کاهش یافته علف کش های (( فومسافن )) ( رفلکس ) و (( استورم )) ( بنتازون+اسیفلورفن ) برای کنترل پس رویشی علف های هرز در کشت لوبیا از ایمنی نسبتاً مناسبی برخوردار است. به سبب کمبود علف کش برای کنترل پس رویشی علف های هرز در کشت لوبیا و فقدان اثرات گیاه سوزی مشخص علف کش های (( فومسافن )) و (( استورم )) روی گیاه زراعی لوبیا می توان از این علف کش ها و مخلوط دوزهای کاهش یافته آن ها برای کنترل پس رویشی علف های هرز بهره گرفت( جدول 5).

جدول 3) کاربرد پیش کاشت علف کش های رایج

ادامه جدول 3) کاربرد پیش کاشت علف کش های رایج

جدول 4) کارایی کاربرد پیش رویشی علف کش های رایج در مزارع لوبیا

ادامه جدول 4) کارایی کاربرد پیش رویشی علف کش های رایج در مزارع لوبیا

جدول4) کارایی کاربرد پیش رویشی علف کش های رایج در مزارع لوبیا

جدول 5 ) کارایی کاربرد پیش رویشی علف کش های رایج در مزارع لوبیا

جدول 5 ) کارایی کاربرد پس رویشی علف کش های رایج در مزارع لوبیا

ادامه جدول 5 ) کارایی کاربرد پس رویشی علف کش های رایج در مزارع لوبیا

شایان ذکر است که اکثر تیمارهای علف کش و حتی تیمار یک مرحله وجین دستی نیز به رغم اثرات کنترلی مناسب اولیه، از حذف کامل علف های هرز در ادامه فصل رشد ناتوان هستند. رویش گونه های علف هرز مشکل سازی نظیر عروسک پشت پرده یک ساله طی دوره طولانی از فصل رشد لوبیا از سویی، و توانایی علف های هرز در پشت سرنهادن اثرات گیاه سوزی علف کش ها از سوی دیگر، از جمله دلایل این امر است. ازاین رو به نظر می رسد در مزارع آلوده، تکرار عملیات وجین دستی یا کاربرد علف کش ها برای جلوگیری از خسارت علف های هرز ضروری است.

بسته به شرایط رشدی، واریانس ژنتیکی گیاهان زراعی و علف های هرز، نوع خاک، اسیدیته خاک، مقدار ماده آلی خاک و نیز مقدار و روش کاربرد علف کش، ممکن است پاسخ گیاهان به علف کش ها متفاوت باشد. بنابراین اثرات علف کشی ممکن است در فصول و در ناحیه های جغرافیایی مختلف متفاوت باشد.

مقاومت به علف کش ها

امروزه مقاومت علف های هرز به علف کش ها به مشکلی جهانی تبدیل شده است. بروز مقاومت به علف کش در علف های هرز عمدتاً به دلیل مصرف مداوم علف کش های مشابه یا علف کش هایی با سازوکار مشابه است. یکی از مهم ترین روش ها در مدیریت مقاومت به علف کش ها، کمینه سازی مصرف مداوم سمومی است که سازوکاری مشابه دارند. برای رسیدن به این هدف عمدتاً از تناوب علف کش ها یا اختلاط آن ها استفاده می شود.

کاربرد مکرر یک علف کش خاص یا علف کش هایی با نحوه عمل مشابه در یک مزرعه، موجب ظهور بیوتیپ های مقاوم به علف کش می شود. کاربرد مکرر یک علف کش سبب ریشه کنی بوته های حساس و افزایش جمعیت گونه ها یا بیوتیپ های مقاوم در غیاب رقابت علف های هرز حساس می شود. علف جارو، تاج خروس، توق، تاجریزی، ارزنی و یولاف وحشی از جمله علف های هرز با سابقه بروز مقاومت هستند.

برای جلوگیری از انتخاب علف های هرز مقاوم به علف کش ضروری است که ترکیبی از روش های کنترل علف های هرز به کار گرفته شود. کشاورزان می توانند از عملیات خاک ورزی و تناوب زراعی و کاربرد علف کش هایی با نحوه عمل متفاوت برای اجتناب از انتخاب علف هرز مقاوم به علف کش استفاده کنند. استفاده از علف کش های مختلف به طور متناوب موجب می شود که علف های هرز مقاوم به علف کش به تاخیر بیافتد. برای کاهش علف های هرز مقاوم به علف کش ها می توان از راهبردهای زیر استفاده کرد:

استفاده از علف کش فقط در صورت لزوم
رعایت مقدار کاربرد توصیه شده علف کش
استفاده ازمخلوط علف کش ها یا کاربرد متوالی علف کش هایی با نحوه عمل چندگانه
تناوب کاربرد علف کش هایی با نحوه عمل متفاوت
تناوب زراعی با کشت های دارای چرخه عمر متفاوت
تلفیق عملیات مکانیکی و شیمیایی کنترل علف های هرز
بررسی مستمر مزارع برای شناسایی و حذف بوته های علف هرزی که از تیمارهای علف کش جان سالم به در برده اند

مدیریت علف های هرز لوبیا در کشت حفاظتی

امروزه در بسیاری از کشورهای دنیا کشت رایج مبتنی بر عملیات شخم برگردان منسوخ شده است و به کشاورزی حفاظتی روی آورده اند. به سبب هزینه های فراوان عملیات خاک ورزی و تبعات زیست محیطی فراوان شخم برگردان( از جمله فرسایش شدید خاک و کاهش محتوای ماده آلی خاک ) توصیه می شود که لوبیاکاران از عملیات شخم پیش از کاشت خودداری کنند و به کشت حفاظتی لوبیا روی آورند.

در کشور ما معمولا لوبیا در فصل بهار بعد از کشت گندم در تناوب زراعی کاشته می شود. در نظام کشاورزی حفاظتی هیچ نیازی به عملیات شخم و خاک ورزی نیست. بقایای گیاهی ( کاه وکلش ) گندم طی فصول پاییز و زمستان در سطح خاک باقی می مانند و عملا فرسایش خاک طی فصل بارش به حداقل می رسد. طی فصول پاییز و زمستان، علف های هرز پاییزه و همچنین بذور ریزش یافته محصول سال قبل( گندم یا جو ) جوانه می زنند و سبز می شوند. در اواخر زمستان و اوایل بهار نیز با گرم شدن تدریجی هوا امکان جوانه زنی و رویش علف های هرز تابستانه فراهم می شود.

بدین ترتیب در قالب کشاورزی حفاظتی، فرصتی برای کنترل علف های هرز رویش یافته فراهم می شود. در اواسط بهار و برای کنترل علف های هرز رویش یافته پیش از کاشت لوبیا ،با استفاده از علف کش های عمومی غیرانتخابی مانند گلایفوزیت ( رانداپ )، گلوفوسینت آمونیوم ( بستا ) یا پاراکوات (گراماکسون ) سم پاشی سراسری صورت می گیرد. عملیات کاربرد علف کش های عمومی برای کنترل علف های هرز رویش یافته را حتی می توان به بعد از کاشت و البته تا پیش از رویش لوبیا به تعویق انداخت و بدین ترتیب طیف وسیع تری از علف های هرز را کنترل کرد.

نکته مهم در کشت حفاظتی، کاشت گیاه زراعی با استفاده از کارنده مناسب با حداقل برهم زدگی خاک است. بدین ترتیب از زیر و رو کردن خاک و به سطح آوردن بذور علف های هرز موجود در لایه های زیرین خاک جلوگیری می شود.

تهیه بستر کاشت زودهنگام

رویکرد تهیه بستر کاشت زود هنگام، راهکاری برای کنترل علف های هرز رویش یافته پیش از کاشت گیاه زراعی است.عملیات تهیه بستر کاشت زود هنگام بر این منطق استوار است که پس از تهیه بستر کشت، از طرفی کاشت گیاه زراعی به تاخیر می افتد و از طرفی دیگر جمعیت علف هرز به رویش تحریک می شود و سپس از بین برده می شوند. بیش تر علف های هرز در اراضی زراعی از لایه 6سانتی متر رویی خاک رویش می یابند. اگر بتوان با حداقل دست ورزی خاک علف های هرز رویش یافته را کنترل کرد، آنگاه بانک بذر علف های هرز در رویه سطحی خاک تا حدودی تخلیه می شود و بدین ترتیب مشکل علف های هرز کاهش می‏یابد.

مزیت رویکرد بستر کاشت زودهنگام، امکان استفاده از علف کش های غیرانتخابی نظیر گلیفوزیت ( رانداپ ) ، گلوفوسینت آمونیوم ( بستا ) و پاراکوات ( گراماکسون ) برای کنترل علف های هرز رویش یافته پیش از سبزشدن گیاه زراعی است. باید توجه کنید که در شرایط معمول کشت لوبیا، امکان استفاده از این علف کش های غیرانتخابی وجود ندارد. اگر امکان تهیه بستر کاشت در اوایل فصل بهار فراهم باشد، می توان بدون آبیاری و صرفاً با استفاده از بارندگی، زمینه رویش علف های هرز واقع در لایه سطحی خاک را فراهم آورد و سپس پیش از کاشت گیاه زراعی ، با تیمارهای سراسری از قبیل شعله افکن، خاک ورزی سطحی یا کاربرد علف کش های عمومی، علف های هرز رویش یافته را کنترل کرد. ذکر این نکته ضروری است که عملیات کاشت باید با حداقل برهم زدگی خاک صورت گیرد، وگرنه بر اثر برهم زدگی شدید، بذور علف های هرز از عمق های زیرین به سطح خاک آورده می شوند که بدین ترتیب سبب ناکارآمدی عملیات تخلیه بانک بذر رویی خواهد شد. تهیه بستر کاشت زودهنگام به ویژه از این نظر سودمند است که اتکا به علف کش پر مصرفی مانند تری فلورالین را کاهش می دهد. این علف کش از دیرباز در مناطق لوبیاکاری کشور استفاده می شود و بیم آن می رود که بر اثر مصرف مکرر این تک علف کش طی سالیان متمادی، شاهد بروز مقاومت علف های هرز باشیم.

منابع و مطالعات بیشتر

دکتر نوح شهرآیین، دکتر تبسم قطبی، دکتر نادر آزادبخت، دکتر مسعود اربابی، دکتر فاطمه شفقی، و دکتر سیدکریم موسوی ؛گیاه پزشکی لوبیا؛ نشر آموزش کشاورزی؛ 1398

دکتر پروانه برادران؛ ارزیابی غلظت های کنه کش جدید اسپیرومیسیفن اس سی240 در کنترل کنه تارتن صیفی جات مزرعه ای در مناطق مختلف کشور؛ نشریه آفت کش ها در علوم کشاورزی؛ 1392

دکتر مهتاب پیمبری، دکتر مینا کوهی حبیبی دهکردی، دکتر غلامحسین مصاحبی، دکتر کرامت اله ایزدپناه ؛بررسی ویروس موزاییک معمولی لوبیا( BCMV ) در چند استان کشور و واکنش سه ژنوتیپ لوبیا به آن؛ 1390

دکتر درنا جهان‌بین،دکتر کرامت‌الله ایزدپناه، دکتر سیدعلی‌اکبر بهجت‌نیا؛ دامنه میزبانی طبیعی و آزمایشگاهی ویروس های پیچیدگی شدید و ایرانی بوته چغندرقند و ویروس پیچیدگی برگ زرد گوجه فرنگی؛ 1394