زراعت سیر

 

بــه دلیــل بــالا بــودن قیمــت محصــول ســیر، زراعــت آن در مقایســه بــا دیگــر زراعــت هــا، از درآمــد اقتصــادی خوبــی برخــوردار اســت و کشــت آن بــه کشــاورزانی کــه زمین آبــی کوچکــی دارنــد توصیــه می  شــود.

 

 

ســیر گیاهــی اســت بــا خــواص دارویــی زیــاد کــه از دیربــاز در مصــر باســتان و جنــوب شــرق آســیا کشــت می شــده اســت. سیر جــزء ســبزیجات پیــازی اســت. رومیان قدیــم اعتقــاد داشــتند مصــرف ســیر توســط جنگجویــان باعــث شــجاعت و جنــگ آوری آنــان خواهــد شــد. درحــال حاضــر کشــورهایی ماننــد چیــن، کــره جنوبــی، اســپانیا، مصــر، تایلنــد، آرژانتیــن و آمریــکا ایــن محصــول را بــا عملکــرد بالا تولیــد می کننــد. محصــول ســیر بــه دو روش خــام و پختــه مصــرف می شــود و در ترکیــب ترشــی جات، تهیــه انــواع غذاهــا، چاشــنی هــا، مــواد شــوینده، دارو و غیــره کاربــرد فــراوان دارد.

بــه دلیــل بالا بــودن قیمــت محصــول ســیر، زراعــت ســیر در مقایســه بــا دیگــر زراعــت هــا، از درآمــد اقتصــادی خوبــی برخــوردار اســت. اگــر محصــول آن بــه شــیوه مناســب و بازارپســند بســته بنــدی شــود، می  تــوان از آن بــه عنــوان یــک محصــول صادراتــی و ارز آور نــام بــرد.

گیاهشناسی

ســیر بــا نــام علمی  Allium. Sativum گیاهــی اســت علفــی، دائمی  و تــک لپــه که بــه صــورت یــک ســاله کشــت می شــود. قدمــت کشــت آن بــه گذشــته بــر می گــردد و در جنــوب شــرق آســیا کشــت آن رواج داشــته اســت.

گیــاه ســیر بیــن 60 تــا 120 ســانتی متــر ارتفــاع دارد، بخــش فوقانــی آن دارای گل هــای ارغوانــی متمایــل بــه ســفید می باشــند. ریشــه ســیر مرکــب و از تعــدادی پیــاز کوچــک تشــکیل شــده اســت و  بــه آنهــا ســیرچه می گوینــد کــه تعــداد آنهــا از چهــار تــا 20 حبــه می رســد. وزن هــر مجموعــه غــده ســیر روی هــم حدود 80 گــرم است.

هــر ســیرچه در یــک پوســته کاغــذی دو برگــی تشــکیل، و وزن آن بیــن 2 تــا 4 گــرم اســت. ســیرچه ها در حقیقــت همــان بــرگ هــای ضخیــم شــده هســتند کــه تغییــر شــکل یافتــه انــد، و از نظــر فنــی هــر ســیرچه یــک ســیر خواهــد بــود.

ســاقه گل دهنــده ســیر، ســاقه ای اســت گــرد، نــرم و ســاده کــه از آخریــن تــک بــرگ رشــد می کنــد و بخــش فوقانــی آن حلقــه ای شــده و چتــری را بــا گل هــای نابــارور ســفید و کوچــک بــه وجــود می آورد. البتــه ســاقه حقیقــی کــه کوچــک و پهــن اســت در داخــل خــاک می مانــد.

ســاقه گل دهنــده ســیر، هماننــد ســاقه پیــاز توپــر اســت. چــون چرخــه کامــل حیــات آن دو ســاله خواهــد بــود، بنابرایــن تولیــد ســیرچه هــا دو ســال بــه طــول می انجامــد. در اواســط تابســتان، هــر ســیرچه گیــاه کوچکــی بــه ارتفــاع 30 ســانتی متر یــا کمتــر تولیــد می کنــد، کــه شــبیه بــه گنــدم یــا چــاودار جــوان اســت و تنهــا چهــار بــرگ دارد و دارای پیــازی کوچــک و گــرد شــبیه بــه پیــاز خوراکــی بــدون هیــچ تقســیماتی می باشــد. بســیاری از ارقــام ســیر که در مناطــق مختلــف وجــود دارد نتیجــه مهاجــرت طولانــی ســیر در تاریــخ گذشــته توســط انســان ها می باشــد.

ارزش غذایی

آب حــدود 50 تــا 60 درصــد مــواد تشــکیل دهنــده ســیر  را تشکیل می دهد. مقــدار مــواد خشــک موجود در سیر نســبت بــه ســایر ســبزی ها بیشــتر است. در ســیر حــدوداً 30 درصــد کربوهیــدرات، 10 درصــد چربــی ، 7 درصــد پروتئیــن ، بــه مقــدار کمی  از ویتامین هــای مختلــف و امــلاح معدنــی وجود دارد.

طعــم ویــژه ســیر از مــاده ای بــه نــام آلــی آلیســین اســت کــه از مجموعــه ترکیبــات آلــی گوگــردی تشــکیل شــده اســت.

شرایط آب و هوایی

دوره رشــد گیــاه ســیر از مرحلــه کاشــت تــا رســیدن محصــول بیــن 100 تــا 120 روز طــول می کشــد. ســیر بــه ســرمای زمســتانه مقــاوم اســت. ســیرچه هــا در روزهــای بلنــد و دمــای بالا تشــکیل می شــوند بنابرایــن کاشــت ســیر بایــد در آب و هــوای معتــدل نیمــه گرمســیری و نیمــه سردســیری و نیــز روزهــای کوتــاه و دمــای پاییــن در پاییــز و یــا اوایــل زمســتان انجــام گیــرد تــا گیــاه بتوانــد رشــد رویشــی خوبــی داشــته باشــد.کاشــت ســیر بایــد در آب و هــوای معتــدل نیمــه گرمســیری و نیمــه سردســیری و نیــز روزهــای کوتــاه و دمــای پاییــن در پاییــز و یــا اوایــل زمســتان انجــام گیــرد.

بــه طورکلــی ایــن محصــول در آب و هــوای ســرد و معتــدل سردســیری بــه خوبــی رشــد می کنــد. ســیرچه هــای کشــت شــده در پاییــز دو تــا چهــار بــرگ تولیــد می کننــد و قبــل از زمســتان، ریشــه تولیــد خواهنــد کــرد. ســیر کشــت شــده در پاییــز می توانــد در برابــر بــرف و یخبنــدان دیــر هنــگام بهــاره مقاومــت کنــد.

خاک مناسب برای کاشت

ســیر در خاک هــای حاصل خیــز و زهکشــی شــده بــه خوبــی رشــد می کنــد. ایــن خاک هــا بایــد دارای مــواد غذایــی غنــی شــده باشــند، بهتریــن خــاک بــرای کشــت گیــاه ســیر، خــاک لمونــی ســنگین تــا شــنی ســبک اســت کــه دارای مــواد آلــی غنــی شــده باشــد. سیر در اراضــی شــنی کنــار رودخانــه هــای شــمال کشــور بهتریــن رشــد را دارند.

شکل 1) بستر مناسب کشت

تهیه بستر کاشت

قبــل از هرگونــه عملیــات کشــت، لازم اســت در فصــل تابســتان به ازای هر هکتار 10 تــن کــود دامی  پوســیده در ســطح آن پخــش شــود. سپس بعــد از بــاران مؤثــر پاییــزی و رشــد علــف هــای هــرز، شــخم ســطحی انجــام گیــرد که بــا ایــن عمــل علــف هــای هــرز بــا خـــــــاک مخلوط می شــوند.  بــه دنبــال آن در هــر هکتــار از بســتر کشــت، مقــدار 4 تــن کــود مرغــی، 200 کیلوگــرم کــود فســفره، 200 کیلوگــرم کــود ســولفات پتاســیم و 50 کیلوگــرم گوگــرد گرانولــه بــه خــاک افــزوده شــود و بــا ادوات کشــاورزی چــون دیســک و یــا کولتیواتور بــا خــاک مخلــوط گــردد و بــا صاف کردن سطح زمین، بستر کشت آماده می شود.

            شکل 2) بستر مناسب کشت

تاریخ کاشت

تاریــخ کاشــت محصــول ســیر در مناطــق گرمســیری اواخــر آبــان مــاه می  باشــد. امــا تاریــخ کاشــت در مناطــق ســرد و معتــدل، در دو زمــان متفــاوت یعنــی اواســط آبــان و اواســط اســفندماه می  باشــد ولی باید توجه داشت که در این حالت، کشــت پاییــزه ( اواسط آبان)، از عملکــرد بیشــتری برخــوردار اســت ولی کشــت در اســفند مــاه، علــف هــای هــرز کمتــری به همراه خواهد داشت.

انواع سیر از نظر رنگ و اندازه

سیر سفید یا معمولی:رنــگ پوســت ایــن نــوع ســیر و ســیرچه هــا ســفید اســت کــه کشت آن در ایران نسبت به دیگر رقم ها  رواج بیشتری دارد.

سیر صورتی

همانطــور کــه از نامــش پیداســت رنــگ پوســت ایــن نــوع ســیر صورتــی اســت، نسبت به سیر سفید در برابــر ســرما و رطوبــت مقاومــت بیشــتری دارد و زودتر  آماده برداشت می شود.

سیرقرمز

پوست ایــن ســیر قرمز رنگ و ســیرچه های آن درشــت تــر از انــواع دیگــر ســیرها می  باشــد.

سیر اسپانیولی یا سیر روکامبول

ایــن رقــم مخصــوص نواحــی گرمســیر اســت و اصــل آن از مصــر اســت. در انتهــای ســاقه هوایــی ایــن نــوع ســیر کــه بــه شــکل مارپیچــی می باشــد، تعــدادی غــده ظاهــر می شــود کــه می توان از آنهــا در ازدیــاد ایــن نــوع ســیر اســتفاده کــرد.

نحوه کاشت سیر

بهتریــن نــوع کشــت گیــاه ســیر، ردیفــی اســت کــه بــه صــورت دســتی و یــا بــا دســتگاه کارنــده ســیر انجــام می گیــرد و در هــر دو صــورت فاصلــه خطــوط کشــت 20 ســانتیمتر و فاصلــه بذرهــا روی ردیــف بیــن 15 تــا 12 ســانتیمتر اســت.

عمــق کاشــت بــذر بیــن 5 تــا 7 ســانتی متــر در نظــر گرفتــه می شــود و بــرای کاشــت در هــر هکتــار بســته بــه درشــتی و ریــزی ســیرچه هــا بیــن 2 تــا 5 کیلوگــرم خواهــد بــود. بهتریــن نــوع کشــت بــرای ســیر، کشــت ردیفــی اســت کــه یــا بــه صــورت دســتی و یــا بــا دســتگاه کارنــده ســیر انجــام می شــود.

لازم اســت از ســیرهای مرغــوب و تــازه بــه عنــوان بــذر اســتفاده کــرد و ســیرچه هــا بایــد از هــم جدا شــده امــا پوســت آنهــا گرفتــه نشــود. ســپس ســیرچه هــا را کــه همــان بــذر هســتند بــا یکــی از ســموم قــارچ کــش آغشــته کــرد.

 

شکل 3) کاشت مکانیزه سیر  

    شکل 4)  کاشت دستی ردیفی سیر

 

دلایل عملکرد پایین محصول سیر

1)        استفاده از سیرچه های بذری نامناسب

2)     کشت بهاره به جای کشت پاییزه

3)    تنش رطوبتی

4)      آماده نشدن مناسب بستر کاشت

آبیاری مزرعه سیر

ســیر بــه خشــکی حســاس اســت و رطوبــت مناســب بــرای رشــد آن ضــروری اســت. تنــش رطوبتــی، رشــد اولیــه و ازدیــاد پیازهــا را تحــت تأثیــر قــرار می دهــد و باعــث می شــود بــه هنــگام برداشــت پیازهــای کوچــک تولیــد شــوند، از این رو لازم اســت بعــد از اتمــام کشــت، بلافاصلــه آبیــاری انجــام گیــرد. بــرای آبیــاری مزرعــه ســیر می تــوان از روش هــای مختلــف آبیــاری کلاســیک و سیســتم نــوار تیــپ اســتفاده کــرد. بهتریــن نــوع آبیــاری بــرای محصــول ســیر، سیســتم نــوار تیــپ اســت و درصــورت نداشــتن ایــن نــوع سیســتم هــا، آبیــاری بــه روش جــوی و پشــته انجــام شــود کــه در ایــن روش زمین بایــد بــا توجــه بــه نــوع خــاک و شــیب زمین کــرت بنــدی شــود. تعــداد آبیاری هــای محصــول ســیر از اســفندماه تــا زمــان برداشــت ( اواســط تیرمــاه ) بســته بــه نــوع آب و هــوا و جنــس خــاک بیــن 5 تــا 7 نوبــت می باشــد. برای آبیاری مزرعه سیر می توان از روش های مختلف آبیاری کلاسیک و سیستم نوار تیپ استفاده کرد که بهترین نوع آبیاری برای محصول سیر، سیستم نوار تیپ است.

مبارزه با علف های هرز

بهتریــن زمــان مبــارزه بــا علف هــای هــرز ســیر، اواســط اســفند مــاه و همزمــان بــا مبــارزه بــا علف هــای هــرز پیــاز اســت. بــا توجــه بــه اینکــه ســیر بــا پیــاز از یــک خانــواده هســتند می تــوان از ســموم مشابه ای برای مقابله با علف های هرز سیر و پیاز استفاده کرد.

آفات سیر

آفــات مهــم ســیر عبارتند از مگــس پیــاز و تریپــس پیــاز کــه در اوایــل رشــد رویشــی بــه محصــول حملــه می کننــد. بــرای مبــارزه بــا آفــت تریپــس می توان بــا اســتفاده از ســموم سیســتمیک، محصــول را سمپاشــی نمــود.

 

شکل 5) نحوه خسارت لارو مگس پیاز

             تریپس                     نشانه های خسارت

شکل 6) آفت تریپس

بیماری های سیر

مهم تریــن بیمــاری ســیر، زنــگ ســیر اســت. ایــن بیمــاری در مناطقــی کــه از رطوبت نســبی بالا برخــوردار اســت، شــیوع  بیشــتری دارد. ایــن بیمــاری در ابتــدا بــه صــورت برجســتگی هایی بــه رنــگ زرد تــا نارنجــی بــر روی برگ هــا دیــده می شــود که ســپس تیــره خواهنــد شــد. در چنین حالتی می توان بــا یکــی از ســموم قــارچ کــش با این بیماری مقابله نمود.

 

روش های مبارزه غیر شیمیایی

• انهدام علف های هرز
• تناوب زراعی
•  استفاده از ارقام زودرس

 

شکل 7) زنگ سیر

تغذیــه از مهــم تریــن عوامــل در زراعــت ســیر بــه شــمار می رود بــه طــوری کــه بــرای افزایــش رشــد رویشــی و تولیــد ســیرچه لازم اســت، مقــدار 300 کیلوگــرم کــود ازتــه بــه صــورت ســرک بــه گیــاه داده شــود. ایــن مقــدار کــود، در ســه نوبــت بــه شــرح ذیــل انجــام می گیــرد.

نوبت اول

در مــاه اســفند، یــک هفتــه تــا ده روز بعــد از مبــارزه شــیمیایی بــا علف هــای هــرز، 100 کیلوگــرم کــود اوره بــه گیــاه داده شــود. اگــر شــرایط جــوی بــا عــدم بارندگــی مواجــه شــد انجــام آبیــاری ضــروری اســت.

نوبت دوم

بــا فــرا رســیدن پنجــم فروردیــن مــاه، 50 کیلوگــرم کــود ریــز مغــذی حــاوی آهــن، روی، منیزیــم، منگنــز، کلســیم و ُبـر بــه محصــول داده شــود و همچنین اگــر بارندگــی نباشــد بایــد آبیــاری صــورت گیــرد. سپس در حدود 20 فروردین، کــود ســرک دوم بــه میزان 100 کیلوگــرم بــه محصــول داده و بلافاصلــه آبیــاری صــورت گیــرد.

نوبت سوم

در ایــن نوبــت در حدود زمانی 10 الــی 20 اردیبهشــت مقدار  100 کیلوگــرم کــود ســرک بــه گیــاه داده می شود و آبیــاری انجــام گیــرد.

برداشــت محصــول ســیر بــه دو روش تــر و خشــک انجــام می گیــرد، اگــر هــدف از تولیــد، ســیر تــر باشــد، دیگــر نیــازی بــه از بیــن بــردن انــدام هــای هوایــی آن نخواهــد بــود.

امــا بــرای تولیــد ســیر خشــک، لازم اســت حــدود 10 الــی 12 ســانتی متــر از ســاقه گیــاه را باقــی گذاشــته و مابقــی ســاقه قطــع شــود، به طوریکــه 50 تــا 75 درصــد رنــگ بــرگ هــای ایــن گیــاه زرد و از نــوک شــروع بــه خشــک شــدن نمایـد. پــس از خشــک شــدن کامــل گیــاه ســیر، بــه وســیله دســتگاه و یــا بیــل، محصــول ســیر را از خــاک خــارج و چنــد روزی در داخــل زمین باقــی می گذارند کــه در ایــن مــدت، مقــداری از رطوبــت ســیر کاســته خواهــد شــد. البتــه لازم اســت بــرای اینکــه محصــول در معــرض تابــش نــور مســتقیم آفتــاب قــرار نگیــرد، به وســیله بقایــای گیاهــی پوشــانده شــود ســپس بــا انتقــال آنهــا بــه محلــی کــه از تهویــه مناســبی برخــودار اســت از فاســد شــدن آن جلــو گیــری شود. هــوای داخــل انبــار بایــد خنــک باشــد. اگــر محــل و فضــای نگهــداری ســیر خنــک و از تهویــه مناســبی برخــوردار باشــد، محصــول شــش مــاه تــا یکســال حفــظ خواهــد شــد.

ســیرچه هــای بــذری را بایــد در بالاتــر از 10 درجــه ســانتی گراد و رطوبــت نســبی 70– 65 درصــد در انبــار نگهــداری کــرد و از یــخ زدن آن هــا جلوگیــری شــود. چــون ســیرچه هــا در دمای بیــن 10 تــا 5 درجــه ســانتی گــراد بــه مرحله ای می رسند که به اصطلاح خواب آنها شکسته می شود و شروع به سبز شدن می کنند.

با رعایت اصول کشت می توان از هر هکتار بیــن 20 تــا 30 تــن سیر تر یا بیــن 10 تــا 15 تــن سیر خشک برداشــت کــرد.

شکل 8)  ادوات مناسب برداشت سیر

شکل 9) مزرعه بعد از آخرین آبیاری جهت آماده شدن برای برداشت

چند نکته مهم :

• · چنانچه سیر برای تازه خوری مورد نظر باشد، باید در دمای یک تا دو درجه سانتیگراد با رطوبت نسبی 60 تا 70 درصد نگهداری شود.
• ســیر بــه رطوبــت زیــاد حســاس اســت و باعــث می  شــود ریشــه هــای آن دچــار پوســیدگی شــوند از ایــن رو در آبیــاری ایــن محصــول بایــد دقــت شــود تــا زمانــی کــه رطوبــت مزرعــه بــه حالــت گاورو می  باشــد، از آبیــاری مجــدد خــودداری کــرد.
•  بــه هنــگام اســتفاده از کــود ازتــه بــه صــورت ســرک ســعی شــود مقــدار آن از 300 کیلوگــرم بیشــتر نشــود زیــرا با مصــرف کــود ازتــه بــه مقــدار زیــاد اندام هــای هوایــی گیــاه رشــد زیادی  نمــوده و پیــاز ســیر بــه حــد کافــی بــزرگ نمی  شــود.
• در صورتــی کــه هــدف از تولیــد محصــول، ســیر خشــک باشــد، حــدود 10 الــی 12 ســانتی متــر از ســاقه گیــاه را باقــی گذاشــته و مابقــی ســاقه قطــع شــود و محصــول را در قســمتی از زمین جمــع آوری نمــوده و بــا بقایــای گیــاه روی محصــول را می پوشــانیم و پس از چند روز که از رطوبت آن کاسته شد، به داخل انبار انتقال می دهیم.

 

منابع و مطالعات بیشتر:

زراعت سیر ؛ دکتر ســهراب صحرایــی؛ نشر مدیریت هماهنگی ترویج سازمان جهاد کشاورزی کرمانشاه؛ 1397

پرورش سبزی؛ محمد حسین دانشور؛ انتشارات دانشگاه شهید چمران؛ 1382

اعتباریان، حسن رضا اعتباریان؛ بیماری های سبزی و صیفی و روش های مبارزه با آن؛ انتشارات دانشگاه تهران؛ 1381